EUSKAL-ESNALEA. 1’go urtea, 1911 – Jorrailla – 15-30, 7 ta 8’g. zenbakiak: 102-104.
El euskera en Sarasaitzu
_________
El admirable discurso pronunciado por el dignísimo Presidente de EUSKAL-ESNALEA en la reunión que esta Sociedad celebró el 21 de Diciembre último en el Palacio de la Diputación, discurso que ya es conocido de nuestros lectores por haber sido publicado en los números 1 y 2 de esta Revista, va produciendo excelentes frutos. En Sarasaitzu se nota un movimiento de amor hacia nuestra lengua vasca. Aventadas por el discurso enérgico del señor Campión las cenizas de la indiferencia, van apareciendo brillantes destellos que no tardarán en encender en los corazones el fuego del amor á nuestra lengua bendita. Mucho tiempo hacía que en Ochagabía no se predicaba en euskera; felizmente han vuelto á oírse en su parroquia los ecos del habla de nuestros mayores. Hoy, un entusiasta salacenco nos remite el siguiente diálogo. Apenas hay nada escrito en este dialecto; agradecemos, pues, al señor Garralda la ocasión que nos presenta de conocer el dialecto salacenco, tal como se le habla hoy.
Felicitamos con entusiasmo vivo á nuestros hermanos los navarros de Sarasaitzu, y de corazón les ayudaremos cuanto nos sea posible en su empresa patriótica. ¡Quién sabe si antes de mucho tiempo tendremos la satisfacción de trasladarnos los Euskal-Esnaleistas á Sarasaitzu, á estrechar las manos de nuestros amigos!
Nola den Sarasaitzuko euskara egungo egunean
-Jaun goikoak dazatzaizula artsalde onak, Jauna.
-Bai zuri ere, Juan Pedro. ¿Zerk eraugitzentzu ona ordu uetan?
-Aytuzut elduzaizula Donostiarik bi papel eta beretan erratendiela zer erranzuen Campion Jaunak Sarasaitzuko gauzen gañean, eta, egia bada, naidut jakin zer erratendien, eguzkia artzen dugun artean zure galerian.
-Egia duzu. Emenche dauzkazu. ¿Naitzua zuaurek leytu?
-Ez jauna. ¿Eta nola deytzendira, edo zoin da beren izena?
-Euskal-Esnalea.
-Baña ¿zer da Esnalea? Esnalea... Esnalea. Itz ori eztut ongi aytzen.
-Esnalea duzu orobat nola bellitzea emen... Badakizu guk uste gaberik aridela galtzen euskarara eta ori ezten agi naydizie Euskal eginzalek belligiten guauren lotik eta eginzagun al guzia eztadien gal gure sardokitze edo mintzu maitea.
-Egia duzu ori, baña ¿zer beardugu egin guk?
-¿Zer? EUSKAL-ESNALEA'n buruek egitendiena, eta ayek bezain bat ezpadokegu, jakinaraz dazegun begi onekin ikustendugula ayen lana, eta onekin asmu geago izanendie lan egiteko. Eta oray aytzazu zer erratenduen Campion Jaunak.
* * *
-¿Aytuduzu ongi zer erratenduen Campion Jaunak? ¿Zer erratenduzu oray?
-Aytudut. Eta ¿ezta ori sorginkeria? ¿Noiz egonda Jaun ori gure artean? ¿Nola dazki ain ongi emen agitzendiren gauzak? Ezpada mirakullu bat izan, norbaytek kontatudazko begarriala gauza uek.
-Bada eztuzu sorginkeriarik eta ez mirakullurik ere; eztuzu bayzik ere nay andi bat euskaran galdurik ez ikusteko, eta nay duenak ¿zer eztu egiten? Campion Jaunak eta bere lagunak naydizie biotz guziz euskara galdu bearrean zabaldayla eta orrengatik artudizie bere soñen gañala lan andi ori, eta eztutzu baratzen ionere, ebiltzentzu alde batetik besteala, batzuk ikusten, bestebatzuk ikasten eta guziak alkar asmu ematen.
-Soizu zer agitu zaydan niauri. Joaten nintzan oray duela irur urte Lourdesera Iruñako Canónigo Jaun batekin, eta Donostiako estazioan sartu gintzanean trenean erden ginian Jaun bat zoko batean eseririk. Ene lagunak emanzazkon egun onak eta jira emanzazkonean ikusi nuen etzela gizon ura nola nayezkoa. Eseri zinuen ene laguna jaunaren eskuyera eta ni nore lagunaneala onek erranzakon ni ere Napartarra nintzala eta bereala galdeginzadan: ¿nongo?. Erranakon, Ochagabiko, Sarazaytzuarra nintzala. Ene itzak agotik elki bezain laster galdeginzadan berriz nola zablen emen euskarara. Erranakon Euskalerri bazter guzietan ayitzen zena ayitzenzela emen ere. Erdarak ertsazenzuela non bezain bat eta aurki zuela ito. Berze aniz berri emanituen eta bereen artean nola deytzenzen Oybarre. Ezlakion atze izen au papel osto batian emanuen. Millaka emanzaztan eskerrak eutzi gintzanean Irunen.
* * *
Chasmista bat izan baliz gisa igarezen Donostiarik Irunerako bidea; baña ez ain fite nola nik naynuena, zeren sutan bay nengon jakiteagatik nor zen jaun ura.
Gure ganik urrundu zenean galdegin nuen nore lagunari:
-¿Nor da Jaun ori? ¿Eta nor uste duzu zen? Bada Campion Jauna... Arritzioz beterik gelditunintzan. ¿Nola bearnuen eutzi nore mia ain soltukirik nola eutzinuena ebiltzen, jakin banu norekin sardokitzen nuen?
Ene arritzioa ikusi zuenean lagunak, erranzadan:
-Eztezazula urrikirik izan. Jaun ori ala ebiltzen duzu jendeen artean eta itz berri bat erdetenduenean, kontentuz beterik itzulzenzu echera.
* * *
Ikusi duzu zer egitendien Euskal-Esnalen buruek. ¿Zer beardugu egin guk?
Lenbizikorik prest egon ayek erratedien guzien egitera, eta gero, guauren artean egin aldugun guzia eztadien gal euskarara. Erakuts aurrer chikin drenean euskaraz otoy egiten eta andisago drenean ikasaraz doktriñara euskaran: zarrek mintzatu bear dabegu euskeran gurekin egiten ziela gisa gure altzinekoak eta guziek eser borondatea Euskaran alde. Olase egitenbadugu, iraunendu Saraitzazun anitz urtez euskarak; baña bestela galduko duzu laiski fite, galdu dena bezala beste Naparroko erri anitzetan.
¿Zer erranen die gure atzekoek ala ayitzen bada gure obenez?
¡Gutienaz, ezginuela izaundu alkea!
ZIRIAKO GARRALDA.
Ochagabia eta Aprilla-1911 garren urtea.